Co to jest rehabilitacja kardiologiczna?

Nie wystarczy przeżyć zawał mięśnia sercowego, zdarzenie sercowo-naczyniowe czy operację serca. Konieczne jest podjęcie dalszych działań, aby nie dopuścić do ponownego wystąpienia takiej sytuacji.

Oczywiście pacjent nie musi sam szukać informacji na temat tych działań – właśnie temu służy rehabilitacja, która jest częścią procesu leczniczego. Jest to złożony program. W okresie rekonwalescencji i powrotu do zdrowia kilku specjalistów pracuje nad tym, aby pomóc pacjentowi w powrocie do codziennego życia. Po kilku tygodniach pobytu w ośrodku rehabilitacyjnym zwiększa się oczekiwana długość życia pacjenta, a redukcji ulega ryzyko wystąpienia kolejnego zawału lub nawrotu problemów z sercem.

Rehabilitacja kardiologiczna składa się z trzech etapów. Wykazano, że obniża umieralność, ryzyko hospitalizacji i konieczność opieki medycznej oraz poprawia wydolność wysiłkową, jakość życia i stan psychologiczny. Do kluczowych elementów rehabilitacji kardiologicznej należą: ocena pacjenta, poradnictwo dotyczące aktywności fizycznej, ćwiczenia fizyczne, konsultacje dotyczące diety/odżywiania, kontrola czynników ryzyka, edukacja pacjenta, działania psychospołeczne i poradnictwo zawodowe.⁽¹⁾

Na czym polega rehabilitacja?

Pacjenci muszą aktywnie uczestniczyć w rehabilitacji kardiologicznej. Jest to jedyny sposób, aby wspólny wysiłek lekarzy, pielęgniarek, psychoterapeutów, dietetyków, psychologów i farmaceutów okazał się skuteczny. To oni pomagają pacjentowi prowadzić zdrowy styl życia. Celem jest minimalizacja ryzyka wystąpienia kolejnego zawału lub innych problemów z sercem w perspektywie długoterminowej. Na początku programu oceniany jest stan pacjenta – lekarz zapoznaje się z wywiadem medycznym pacjenta i sprawdza jego ogólny stan zdrowia, jak też stan zdrowia z kardiologicznego punktu widzenia. Następnie planowany jest program rehabilitacji. Obejmuje on zindywidualizowany plan ćwiczeń fizycznych, konsultacje dietetyczne, program wsparcia w zaprzestaniu palenia tytoniu, psychoterapię, trening relaksacyjny, zapoznanie się z podstawami kardiologii, naukę resuscytacji, poradnictwo dotyczące aktywności w czasie wolnym oraz aktywności seksualnej, a także radzenie sobie ze stresem.⁽¹⁾

Jak długo trwa rehabilitacja?

Rehabilitacja w szpitalu zwykle trwa 3 tygodnie. Program rehabilitacji ambulatoryjnej jest dłuższy i trwa od 8 do 24 tygodni. Tyle trwa ukończenie wszystkich elementów rehabilitacji.

Główne elementy:^{(1, 2, 3)}

Ocena pacjenta z kontrolą lekarską

Obejmuje to ocenę przesiewową pod kątem czynników ryzyka sercowo-naczyniowego, chorób towarzyszących, stresu psychologicznego, występujących objawów i stopnia przestrzegania zaleceń dotyczących leczenia, a także badanie przedmiotowe, polegające na przykład na pomiarze wskaźnika masy ciała, obwodu w talii/pasie, ciśnienia tętniczego, tętna oraz wykonaniu EKG i badań krwi.

Porady dotyczące aktywności fizycznej

Zaleca się aktywność aerobową o umiarkowanej intensywności trwającą co najmniej 2,5 godziny w ciągu tygodnia, co można podzielić na kilka treningów trwających ≥10 minut, przez 5 dni w tygodniu. Aktywność fizyczną należy dopasować do wieku pacjenta, wcześniejszych nawyków, chorób współistniejących, preferencji i celów.

Ćwiczenia fizyczne

Należy ocenić wydolność wysiłkową w próbie wysiłkowej ograniczonej objawami albo na ergometrze rowerowym, albo na bieżni. Jeśli nie można przeprowadzić takiej próby w warunkach klinicznych, należy rozważyć wykonanie submaksymalnej próby wysiłkowej. Ćwiczenia fizyczne należy dobierać indywidualnie na podstawie badań wydolności wysiłkowej.

Konsultacje dietetyczne/żywieniowe

Ocena dziennej podaży kalorii oraz dobowej zawartości tłuszczu, tłuszczów nasyconych, sodu i innych składników odżywczych w diecie.

Kontrola czynników ryzyka

Należy zachęcić pacjenta do zmniejszenia masy ciała przez odpowiednie zrównoważenie aktywności fizycznej i podaży kalorii, aby uzyskać i utrzymać BMI w zdrowym zakresie (<25 kg/m2). 

Należy ocenić panel lipidowy i zmodyfikować dietę, aktywność fizyczną i stosowane leki (stosownie do sytuacji).

Należy regularnie mierzyć ciśnienie tętnicze w spoczynku. Jeśli wartość skurczowego ciśnienia tętniczego wynosi ≥ 40 mmHg lub wartość rozkurczowego ciśnienia tętniczego wynosi ≥  90 mmHg, wówczas zaleca się zmianę stylu życia. Tolerowane są wartości ciśnienia krwi wynoszące <140/90 mmHg, a najlepiej w zakresie 120–130/80 mmHg przy współistnieniu cukrzycy lub przewlekłej niewydolności serca lub nerek. Jeśli pomimo zmian stylu życia wartość skurczowego ciśnienia tętniczego w spoczynku wynosi ≥140 mmHg lub wartość rozkurczowego ciśnienia tętniczego wynosi ≥90 mmHg, wówczas zaleca się rozpoczęcie farmakoterapii.

Palaczy należy zachęcać do trwałego zaprzestania palenia tytoniu w dowolnej postaci. Zaleca się dalszą obserwację, skierowanie do udziału w specjalnych programach i/lub farmakoterapię.

Życie po rehabilitacji

Zwykle po rehabilitacji kardiologicznej pacjenci mogą prowadzić normalne życie, ale ważna jest zmiana nastawienia. Aby ograniczyć czynniki ryzyka, należy wykorzystywać wiedzę przekazaną podczas rehabilitacji w trakcie wykonywania codziennych czynności. Konieczne jest zaprzestanie palenia i spożywanie alkoholu wyłącznie w umiarkowanych ilościach. Można uprawiać sport, postępując zgodnie z zaleceniami dotyczącymi bezpiecznej aktywności fizycznej. Mitem jest to, że po zawale nie można angażować się w życie seksualne, jednak jest kilka chorób serca, które mogą ograniczać aktywność seksualną, a choroby układu krążenia mogą wiązać się z zaburzeniami erekcji. Konsultacje seksuologiczne mogą pomóc w odzyskaniu i utrzymaniu równowagi również w sferze życia seksualnego.

Powrót do pracy

Choroby serca mogą zmniejszyć wydajność w pracy. Stopień takiej redukcji również podlega ocenie w trakcie rehabilitacji. Pacjentów należy poinformować o dostępnych świadczeniach. Zostanie im również udzielone wsparcie psychologiczne, aby mogli wrócić do pracy oraz aby byli przygotowani na to, że ich choroba może nie być do końca zrozumiana w miejscu pracy.

Podróże

Nie trzeba rezygnować z podróży z powodu chorób układu krążenia. Jednakże są pewne zasady, których należy przestrzegać. Podczas podróży należy zawsze mieć ze sobą odpowiednią ilość leków, a podczas pobytu poza domem należy trzymać się nowego stylu życia w aspekcie aktywności fizycznej, spożywania alkoholu i diety. Osoby chorujące na serce powinny mieć przygotowane materiały informacyjne do użycia w nagłych wypadkach i powinny je zawsze nosić przy sobie. Materiały te powinny zawierać informacje na temat rodzaju choroby serca, nazwę stosowanego leku i czynności, jakie należy wykonać w przypadku gorszego samopoczucia.

Prowadzenie samochodu

Zwykle po założeniu stymulatora serca lub po przebytym zawale można prowadzić samochód. Jednakże w przypadku niektórych zaburzeń rytmu serca ryzyko utraty przytomności jest duże. W takim przypadku kardiolog nie będzie zalecać prowadzenia samochodu i zostanie to zaznaczone w dokumentacji medycznej pacjenta. Zawodowi kierowcy potrzebują zaświadczenia od lekarza, a ocena kardiologiczna stanowi część wymaganych badań. W ich przypadku nawet najmniejsze ryzyko może być przyczyną odmowy wydania takiego zaświadczenia.