Choroba niedokrwienna serca: stan chorobowy spowodowany niedostatecznym dopływem krwi do mięśnia sercowego

Choroba niedokrwienna serca to termin ogólny odnoszący się do sytuacji, w których do wystąpienia stanu chorobowego przyczynia się niedostateczny dopływ krwi (medycznie określany jako niedokrwienie) do mięśnia sercowego.

W krajach wysoko rozwiniętych choroba niedokrwienna serca jest od lat wiodącą przyczyną zgonów. Podczas gdy umieralność spowodowana stanami ostrymi, jak zawał mięśnia sercowego, nieco się zmniejszyła, obserwuje się częstsze występowanie chorób przewlekłych, takich jak niewydolność serca. Obecnie co czwarty zgon jest związany z chorobą niedokrwienną serca. Według przewidywań WHO do 2030 r. choroba niedokrwienna serca stanie się wiodącą przyczyną zgonu nie tylko w wysoko rozwiniętych krajach, lecz także w krajach trzeciego świata, tj. na całym świecie.⁽¹⁾

Tętnice i żyły wieńcowe

Tętnice wieńcowe to naczynia krwionośne otaczające serce niczym wieniec, doprowadzające krew do mięśnia sercowego. Tętnice te dostarczają natlenowaną krew do komórek mięśnia sercowego. Niezdrowy tryb życia (dieta bogata w tłuszcze, palenie tytoniu, brak aktywności fizycznej) może prowadzić do odkładania się tłuszczu w postaci blaszek na wewnętrznej powierzchni ścian tętnic wieńcowych, powodując ich niedrożność. Ogranicza to dopływ krwi i utrudnia dostarczenie odpowiedniej ilości tlenu do mięśnia sercowego. Brak równowagi związanej z zapotrzebowaniem na tlen a jego podażą jest przyczyną problemów w obrębie układu krążenia, tj. niedokrwienia mięśnia sercowego. Przedłużone i ciężkie niedokrwienie prowadzi do obumarcia części mięśnia sercowego. Objawy niedokrwienia mogą być różne. Niedokrwienie mięśnia sercowego może wiązać się z objawami (dolegliwości bólowe/dusznica bolesna, zaburzenia rytmu/nieprawidłowości generowania i/lub transmisji sygnałów, ostra niewydolność serca lub nagły zgon).⁽²⁾ Na wystąpienie różnych postaci choroby wpływa w dużej mierze czas trwania niedokrwienia i charakter wynikających z niego zaburzeń czynnościowych.

Tendencje światowe

Choroby układu sercowo-naczyniowego znajdują się wysoko na liście wiodących przyczyn zgonów na świecie wśród mężczyzn i kobiet. Odpowiadają za 31,5% wszystkich zgonów i 45% zgonów z przyczyn chorób niezakaźnych, co stanowi ponad dwukrotność odsetka obserwowanego dla chorób nowotworowych i jest wartością wyższą niż w przypadku wszystkich chorób zakaźnych, zaburzeń położniczych, neonatologicznych i żywieniowych łącznie.⁽⁷⁾

Objaw ostrzegawczy: ból w klatce piersiowej

Ból w klatce piersiowej spowodowany chorobą niedokrwienną serca jest jednym z najważniejszych objawów niedostatecznego dopływu krwi do mięśnia sercowego. Należy jednak zaznaczyć, że niedokrwienie mięśnia sercowego może też występować bez żadnych objawów bólowych w klatce piersiowej, co jest określane mianem niedokrwienia niemego. Ból w klatce piersiowej trwający krócej, tj. mniej niż 20 minut, powinien nasuwać podejrzenie głównie dławicy piersiowej, a przedłużający się ból, trwający ponad 20 minut może oznaczać zawał mięśnia sercowego. Bóle i dyskomfort w klatce piersiowej są bardzo powszechnymi objawami, mogącymi wynikać z różnorakich zaburzeń zdrowotnych, nie tylko związanych z sercem. Objawy te mogą oznaczać łagodne nieprawidłowości, lecz także bardzo poważne stany medyczne, gdzie czas na podjęcie leczenia stanowi kwestię absolutnie zasadniczą. Dolegliwości i objawy są oceniane w sposób bardzo subiektywny w zależności od wieku pacjenta i wielu innych czynników. Istnieją też dane sugerujące, że mężczyźni i kobiety oceniają występujące u nich objawy w inny sposób. Ten sam stan kliniczny może być określany przez niektórych pacjentów jako najgorszy w życiu ból w klatce piersiowej, a przez innych jako niewielki ucisk. Objawy (tak zwane wegetatywne) współistniejące z dyskomfortem lub bólem w klatce piersiowej zwykle oznaczają poważny stan medyczny. Kobiety doświadczające zawału zgłaszają nudności, wymioty i duszności częściej niż mężczyźni, a zwiększona potliwość jest częstszym objawem zgłaszanym przez mężczyzn. Objawy różnią się w zależności od pacjenta i mogą obejmować ból i ucisk w klatce piersiowej, trudności w oddychaniu, uczucie ciężkości w klatce piersiowej lub tylko niewielki dyskomfort. Ból może promieniować do rąk, brody, szyi lub pleców. Objawy mogą wystąpić nagle, w sposób ostry, lub też mogą pojawiać się stopniowo lub okresowo.⁽³⁾

Ból ulegający nasileniu/zmniejszeniu podczas oddychania, zmiany pozycji ciała lub jedzenia, albo ból zlokalizowany w określonym miejscu w klatce piersiowej, bądź ból któremu towarzyszy wrażliwość na ucisk może wskazywać na inne pochodzenie (zwykle mniej poważne). Objawy, które nie pozwalają na wykonywanie typowych czynności lub którym towarzyszą zimne poty, nudności, wymioty, zawroty głowy lub niewyjaśnione uczucie lęku, zwykle oznaczają bardziej poważną chorobę.⁽⁴⁾

Liczy się każda minuta

Dyskomfort i inne objawy zlokalizowane w klatce piersiowej spowodowane chorobą niedokrwienną serca niekoniecznie pojawiają się w sposób gwałtowny. Stosunkowo często mogą narastać stopniowo, powoli, etapowo lub w sposób zmienny. Czasem są postrzegane nie jako ból, lecz jako uczucie ucisku, pieczenia lub osłabienia, co sprawia, że pacjent czeka długo, zanim wezwie pomoc. Kłopot w tym, że zmarnowany czas skraca już i tak wąskie okno czasowe, które ma największe znaczenie dla skutecznego leczenia. Ogólne doświadczenia pokazują, że jeśli do wystąpienia objawów dochodzi w domu, pacjenci czekają dużej niż w przypadku, gdy objawy pojawiają się w miejscu publicznym lub w miejscu pracy. Jeśli objawy są poważne, pacjenci są zwykle bardziej skłonni, aby szybciej zgłosić się po pomoc medyczną. Ponadto osoby, które wzywają karetkę, są ogólnie w gorszym stanie niż osoby, które najpierw zgłaszają się do lekarza rodzinnego. Należy mieć świadomość tego, że ponieważ objawy dotyczące klatki piersiowej mogą oznaczać ciężką, zagrażającą życiu chorobę, nie wolno czekać aż miną same, ale należy bezzwłocznie zadzwonić do lekarza lub wezwać pogotowie.

Skutki choroby

Im skuteczniejsze leczenie otrzymują pacjenci z chorobą wieńcową, tym później dochodzi u nich do zawału. Dławica piersiowa może poprzedzać obumarcie części mięśnia sercowego, czyli zawał, i wynikającą z niego niewydolność serca. Wskaźniki zgonu podczas hospitalizacji są związane z wiekiem i zwykle wynoszą od 4% do 10% dla pacjentów z ostrą niewydolnością serca. Długoterminowe przeżycie pacjentów po przebytym epizodzie ostrej niewydolności serca również nie napawa optymizmem – odsetek zgonu po 5 latach wynosi 70%.⁽⁵⁾ WHO przewiduje, że do 2020 r. choroba niedokrwienna serca stanie się wiodącą przyczyną zgonów na całym świecie, w tym w krajach rozwijających się.⁽¹⁾ Oznacza to bardzo dużą liczbę zgonów i przekłada się na niezwykle dużą odpowiedzialność medyczną i społeczną. Kluczem do uniknięcia takiego stanu jest profilaktyka. Należy podkreślić, że w tym celu osoby z wieloma czynnikami ryzyka powinny być uznane za pacjentów, pomimo braku występowania dolegliwości lub ujemnego wysiłkowego EKG. Tacy pacjenci narażeni są na całkowite zablokowanie tętnicy bez wcześniejszych objawów, co ma miejsce w przypadku 60% zawałów.

Profilaktyka

Możemy kontrolować większość, lecz nie wszystkie czynniki ryzyka. W obecnych czasach ludzie zbyt dużo pracują i prowadzą nadmiernie stresujący tryb życia, aby stworzyć i utrzymać bezpieczne środowisko. Niestety spycha to na dalszy plan kontrolę nad czynnikami ryzyka sercowo-naczyniowego (czyli regularną aktywność fizyczną, zaprzestanie palenia, zdrową dietę). Wiele osób ma dwie lub trzy prace, albo zaczyna palić tytoń bądź pić alkohol z powodu stresu, nie myśląc ani przez chwilę o tym, by wprowadzić aktywność fizyczną do codziennej rutyny. W związku z tym ważne jest, aby każdy był świadomy zagrożeń, jakie niesie ze sobą choroba niedokrwienna serca.

Wprowadzanie zmian stylu życia stanowi wyzwanie dla wielu osób, nawet jeśli dokładnie wiedzą, co powinni zrobić. Jednakże porady dotyczące stylu życia są przydatne tylko wówczas, gdy pacjent podejmuje świadome, aktywne kroki  profilaktyczne. Celem profilaktyki chorób układu krążenia jest redukcja częstości występowania pierwszego i kolejnych zdarzeń klinicznych związanych z chorobami niedokrwiennymi, szczególnie w odniesieniu do niepełnosprawności i przedwczesnego zgonu. Można to osiągnąć przez zmianę związanych ze stylem życia czynników ryzyka, kontrolę czynników ryzyka w sposób celowy i zindywidualizowany oraz przyjmowanie określonych leków.

Zgodnie z aktualnymi wytycznymi Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego dotyczącymi diagnostyki i leczenia przewlekłych zespołów wieńcowych wymienione poniżej zalecenia dotyczą wszystkich osób chorujących na choroby układu krążenia:⁽⁶⁾

• Zdrowe odżywianie się: ograniczenie podaży tłuszczów nasyconych i cholesterolu oraz zwiększone spożycie kwasów tłuszczowych Omega-3 (ryby), owoców, warzyw i produktów pełnoziarnistych.
• Zaprzestanie palenia tytoniu: dodatkowo do regularnego poradnictwa medycznego w zaprzestaniu palenia może pomóc nikotynowa terapia zastępcza (gumy do żucia, plastry) lub innego rodzaju farmakoterapia.
• Aktywność fizyczna: dostosowane do indywidualnych potrzeb ćwiczenia aerobowego umiarkowanej intensywności wykonywane co najmniej pięć razy w tygodniu, optymalnie przez 30 do 60 minut. Wszyscy pacjenci po zawale powinni w miarę możliwości uczestniczyć w programie ćwiczeń rehabilitacyjnych prowadzonym albo w szpitalu, albo w trybie ambulatoryjnym.